De gezondheidszorg in Vlaanderen piept en kraakt. De vergrijzing gaat in overdrive, personeelstekorten zijn nijpend en de kosten swingen de pan uit. Toch blijft het systeem grotendeels draaien op oude reflexen, volgens Tom Coolen, sinds 2024 co-algemeen directeur van de Helan Welzijnsgroep. Vanaf september neemt hij als enige CEO het roer over van een van de grootste social profit-organisaties van het land, goed voor meer dan 6.500 medewerkers en ruim een miljoen klanten.
Coolen wil in zijn nieuwe rol eerst en vooral voortbouwen op het stevige fundament dat afscheidsnemend directeur Rik Selleslaghs heeft gelegd. ‘Dat is echt zijn verdienste’, zegt hij. Maar waar het op de bredere gezondheidssector aankomt, wil hij wel iets in beweging zetten: een diepgaande hertekening van hoe we in Vlaanderen zorg en welzijn organiseren. Waar het op het breder domein van zorg en welzijn aankomt, wil hij wel iets
in beweging zetten om samen met andere actoren zorg en welzijn in Vlaanderen anders aan te pakken.
Zorg die vastloopt
Wie vandaag ziek wordt, botst al snel op een systeem dat complex, gefragmenteerd en vermoeid is. De burger weet niet altijd waar hij terechtkan. De mensen die het werk moeten doen, zoals in de thuiszorg, de woonzorgcentra of ziekenhuizen staan onder druk. En de kosten blijven stijgen. ‘We geven vandaag 10,8 procent van het BBP uit aan gezondheidszorg’, zegt Coolen. ‘Tegelijkertijd investeren we in België amper 3 procent van dat budget in preventie. Andere landen zoals Duitsland zitten dubbel zo hoog. En toch weten we: elke euro die je besteedt aan preventie, rendeert op macro-niveau. Waarom doen we het dan niet?’
Het antwoord, zegt hij, zit in hoe het systeem vandaag is gebouwd: ‘Een arts wordt nog altijd betaald per prestatie. Gelukkig denkt men vanuit de zorg niet zo, maar eigenlijk is er geen prikkel om iemand gezonder te maken. Integendeel.’ Coolen pleit voor een verschuiving naar waardegebaseerde zorg, waarbij zorgverleners vergoed worden op basis van de gezondheidswinst die ze realiseren. Hij wijst naar Singapore als inspirerend voorbeeld. ‘Daar tonen ze dat preventie werkt wanneer je het structureel verankert: gezonde keuzes worden daar beloond, niet alleen gepromoot. Mensen worden
ondersteund om bewuster te leven, en dat loont. Het land combineert betere gezondheidsresultaten met lagere zorgkosten. Dat is geen campagne, maar een systeemkeuze.’
De drie grote uitdagingen
Wie zorg en welzijn in 2030 duurzaam wil organiseren, moet volgens Coolen drie grote uitdagingen het hoofd bieden. Eerst is er de betaalbaarheid. ‘In België is het gezondheidssysteem niet goedkoop. Hoe houden we het betaalbaar voor iedereen? We worden met z’n allen ouder, en dat zorgt voor extra kosten. Tegelijk is de actieve beroepsbevolking relatief aan het krimpen. Meer mensen hebben
zorg nodig, terwijl minder mensen bijdragen aan de sociale zekerheid. En dan heb je nog een half miljoen Belgen die meer dan een jaar arbeidsongeschikt zijn. Dat is maatschappelijk onhoudbaar.’
Tweede uitdaging: het personeelstekort. ‘De mensen in de zorg doen ongelooflijk belangrijk werk, maar worden daar niet altijd naar verloond of gewaardeerd. Een kinderbegeleider verdient vandaag minder dan een buschauffeur. Dat klopt gewoon niet.’ De derde uitdaging is de versnippering van het systeem. ‘Wie vandaag zorg nodig heeft, komt in een complex netwerk van organisaties. Het is aan spelers zoals Helan om dat landschap voor de patiënt te versimpelen en verbinden.’
Een radicaal ander verhaal
Helan, dat in 2022 ontstond uit de fusie van twee grote ziekenfondsen, is zelf een product van de consolidatiegolf in de sector. ‘Van meer dan duizend ziekenfondsen in België, zijn we nu nog met 41. Maar versnippering blijft een realiteit.’ Toch is Coolen niet per definitie tegen concurrentie tussen mutualiteiten. ‘Die diversiteit stimuleert net innovatie en concurrentie. Wij zijn bijvoorbeeld sterk in preventie, anderen in andere domeinen. Wat wel cruciaal is: dat we achter de schermen samenwerken, denk aan IT-diensten, zodat publieke middelen efficiënt worden ingezet.”
‘We willen nu evolueren naar een welzijnsorganisatie, die mensen begeleidt in alle fases van hun leven’, zegt Coolen. Dat betekent ook: proactief werken, met aandacht voor wat mensen nodig hebben vóór ze ziek worden. ‘De grote shift die nodig is? Niet zorg als startpunt, maar welzijn en preventie: dáár begint een gezond systeem. Niet alleen symptomen bestrijden, maar de oorzaak aanpakken.’
Lessen uit retail en technologie
Die visie klinkt ambitieus, maar Coolen is pragmatisch. Hij kijkt bewust naar andere sectoren voor inspiratie. ‘We moeten welzijn herdenken zoals we ooit retail of mobiliteit herdachten. Kijk naar Bol.com of Netflix: zij bieden vlot toegankelijke, gepersonaliseerde diensten aan, die proactief advies geven. Dat verwachten mensen vandaag ook van een zorgsysteem.’
Die logica past Helan al toe. Via datagestuurde communicatie stuurt het gepersonaliseerde informatie naar leden: zwangerschapsinformatie, menopauzetips, brochures voor jonge ouders. ‘We willen mensen het gevoel geven dat we er zijn op de juiste momenten, zonder dat ze daar zelf moeten naar zoeken.’
Technologie is in die transformatie een sleutel. ‘Het is geen doel op zich, maar een middel om mensen autonomie te geven. En om zorg en welzijn toegankelijker te maken.’ Helan investeert fors in digitale toepassingen, zoals slimme chatbots en planningsalgoritmes voor huishoudhulp en kinderopvang. Ook AI speelt een steeds grotere rol. ‘We gebruiken AI bijvoorbeeld om uitstroom van klanten te voorspellen, of om te detecteren wie risico loopt op verlies van autonomie. Dat stelt ons in staat om sneller en gerichter te handelen.’ Tegelijk waarschuwt Coolen voor te strikte regels rond datagebruik. ‘Als data echt in het belang is van de klant, moeten we daar met gezond verstand mee omgaan. Vandaag lopen we soms vast in privacyregels die de klant zelf net belemmeren.’
Hands-on cultuur
Coolen is niet de CEO die enkel vanuit een torenkamer leiding geeft. Zijn overtuiging: je kan pas goede beslissingen nemen als je ook het werk op het terrein begrijpt. Daarom draaide hij zelf mee als huishoudhulp. ‘Het viel me op hoe zwaar dat werk is, zowel fysiek als mentaal. Medewerkers werken vaak alleen doorheen de dag en moeten omgaan met moeilijke situaties of kwetsbare klanten.’
Dat hands-on denken wil hij blijvend in de cultuur van Helan met 6.500 werknemers verankeren. ‘We zijn een waardengedreven organisatie, en dat wil ik blijven versterken. Medewerkers maken het verschil. Als zij goed in hun vel zitten, voelen klanten dat.’
Naar een nieuw systeem
Als Coolen het zorgsysteem morgen opnieuw mocht uittekenen, zou hij breder kijken dan enkel zorg. ‘Welzijn gaat ook over milieu, onderwijs, leefomgeving. Het zit in alles. En we moeten mensen niet straffen, maar net belonen voor gezonde keuzes. Net zoals je met een veilige rijstijl korting krijgt op je autoverzekering.’ Volgens hem ligt de oplossing in een nieuwe manier van organiseren en financieren. Niet langer vergoeden per volume, maar per resultaat. Niet langer versnipperde diensten, maar een meer geïntegreerd welzijnsverhaal. En bovenal: de burger terug steeds centraal zetten. ‘Als we willen dat mensen langer gezond leven, meer levenskwaliteit ervaren en minder zorg nodig hebben, dan moeten we nu durven ingrijpen. En daar willen wij een voortrekker in zijn.’
