Toen de Vesuvius in het jaar 79 uitbarstte, werden Pompeï en Herculaneum in enkele uren tijd overspoeld door as, gas en lava. Wat eeuwenlang verborgen bleef, was een unieke bibliotheek vol papyrusrollen die door de hitte verkoolden maar toch bewaard bleven. Vandaag kunnen wetenschappers deze teksten voor het eerst lezen. Dankzij hypermoderne technologie spreken de papyri opnieuw, na bijna twee millennia stilte.
Nieuwe scans, röntgenstralen en artificiële intelligentie veranderen het onderzoek naar de antieke wereld. De bibliotheek van Herculaneum, ooit het intellectuele hart van een Romeinse villa, komt opnieuw tot leven.
Een bibliotheek die door lava werd geconserveerd
De rollen maakten deel uit van de luxevilla van Lucius Calpurnius Piso, de schoonvader van Julius Caesar. De ruimte waar ze lagen, fungeerde als privébibliotheek en werd in 1750 herontdekt bij opgravingen. Duizenden papyri kwamen tevoorschijn, maar ze waren volledig verkoold en zo breekbaar dat elke poging tot openen hen volledig vernietigde. De collectie bleef daardoor eeuwenlang gesloten voor onderzoekers, ondanks haar uitzonderlijke historische waarde.
De oorzaken van eeuwenlange onleesbaarheid
Het grootste probleem was de inkt waarmee de teksten werden geschreven. Romeinse scribenten gebruikten inkt op basis van roet, die na verkoling nauwelijks van het papyrus zelf te onderscheiden was. Röntgenstralen konden de letters niet zichtbaar maken. Daarnaast waren de rollen samengeperst en vervormd, waardoor zelfs de meest voorzichtige fysieke restauraties mislukten. Zonder een nieuwe aanpak leken de teksten voorgoed verloren.
Technologische innovaties openen de papyri virtueel
De doorbraak kwam wanneer onderzoekers driedimensionale scans combineerden met röntgentechnologie. De Amerikaanse informaticus Brent Seales ontwikkelde een methode om verkoolde rollen virtueel te ontvouwen. AI-algoritmen leerden subtiele verschillen in textuur herkennen tussen inkt en papyrusvezels. Hierdoor kon tekst zichtbaar worden zonder de rollen fysiek aan te raken.
Deze aanpak leverde de eerste leesbare fragmenten op. Woorden die bijna tweeduizend jaar verborgen waren gebleven werden opnieuw zichtbaar. De techniek werd snel internationaal opgepikt en groeide uit tot een wetenschappelijke revolutie binnen de papyrologie.
De Vesuvius Challenge als wetenschappelijke versneller
In 2023 werd de Vesuvius Challenge gelanceerd, een wereldwijde wedstrijd waarbij programmeurs, onderzoekers en studenten werden uitgenodigd om de papyri verder te ontcijferen. Dankzij deze samenwerking werden de eerste herkenbare woorden gepubliceerd, waaronder termen die verwijzen naar kleuren, eten en muziek. De hoofdprijs van zeshonderdduizend euro stimuleerde teams om nieuwe detectiemethoden te ontwikkelen.
In 2025 volgde opnieuw een mijlpaal. Duitse onderzoekers wisten een volledige titel te identificeren die toegeschreven wordt aan de filosoof Philodemus. De tekst draagt de naam Over de ondeugden en biedt een nieuwe blik op epicuristische filosofie. Deze vondst werd bevestigd door een onderzoeksteam van de Universiteit van Würzburg. Vandaag zijn al meer dan tweeduizend woorden leesbaar.
De bredere betekenis voor archeologie en historische studies
De vooruitgang toont hoe technologie het mogelijk maakt om antieke kennis opnieuw toegankelijk te maken. Wetenschappers hopen uiteindelijk de volledige bibliotheek virtueel te kunnen reconstrueren. Er circuleren zelfs hypotheses dat sommige rollen christelijke teksten bevatten, mogelijk met verwijzingen naar Paulus. Hoewel dat niet bevestigd is, illustreert het hoe groot het potentieel van de nieuwe technieken is.
AI, driedimensionale modellering en röntgenanalyse bieden niet enkel inzichten in Herculaneum, maar kunnen wereldwijd worden toegepast op andere verkoolde of beschadigde manuscripten. De papyri die ooit door lava werden verzwolgen, vormen zo een sleutel tot een beter begrip van de oudheid.
Lees ook: Onder een kasteel in Milaan duikt iets op dat Leonardo da Vinci eeuwen geleden al tekende
